Gatunek: Wiąz szypułkowy
Nazwa łacińska: Ulmus laevis
Obwód na 130 cm: 410 cm
Wysokość: 21 m
Wysokość osadzenia korony: 2,50 m
Rozpiętość korony: N- 5,60 m, S -12,30 m, W- 4,80 m, E- 13,50 m
Lokalizacja: działka 1073/9 w obr. 207 Rzeszów, GPS1992: X: 245368, Y: 715686
Ogólny stan drzewa:
W pniu drzewa od strony W od szyjki korzeniowej na wysokość 60 cm dziupla szczelinowa. Pień owinięty siatką do wysokości podstawy korony tj. 2,50 m. Poniżej podstawy korony drobne odrosty. W koronie drzewa susz około 30%, w pniu i koronie tylce i rany po cięciach redukcyjnych. Brak widocznej infekcji grzybów. Okazałe drzewo zostało zgłoszone wnioskiem do Rady Miasta z dnia 16 lutego 2023 r. o objęcie ochrona pomnikową.
Charakterystyka gatunku:
Alternatywna nazwa na wiąz szypułkowy to „limak”. Jeden z trzech występujących w Polsce gatunków poza polnym i górskim. Charakterystyczne deskowate przypory korzeniowe u nasady pnia kojarzone ze stopą słonia. Pień często pokryty jest licznymi odrostami. Korona z potężnymi, pokrzywionymi i nieregularnymi konarami. Liście u nasady asymetryczne o eliptycznym kształcie blaszka liścia. Owoce, małe, płaskie, dyskowato oskrzydlone. Wiąz stał się inspiracją dla reżysera Wesa Cravena do stworzenia jednego z najbardziej znanych horrorów „Koszmaru z ulicy Wiązów”.
Drzewo rośnie na terenie stacji przepompowej Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji z Rzeszowa, skutkiem czego w obrysie korony znajdują się studzienki, stacja pomiarów i droga dojazdowa do instalacji pomiarowych i wodno-kanalizacyjnych. Badania terenowe wykazały, że drzewo dobrze zniosło tą inwestycję i związane z nią wykopy i funkcjonuje w stosunkowo dobrym stanie. Stacja pomiarów znajduje się w odległości 4,80 m na kierunku NE od pnia, studzienki kolejno NW – 4,40 m i NE – 6,00 m. Krawężnik drogi na kierunku E w odległości 5,40 m. Wokół drzewa, w obrysie korony, w większości 70% teren wodoprzepuszczalny i nieutwardzony, co korzystnie wpływa na rozwój drzewa. Od strony E korona wyeksponowana bez obecności innych drzew.
Dane metryczne i stan wiedzy na – 31 stycznia 2023 r.
Źródła:
Dendrologia – W.Seneta, J. Dolatowski, J. Zieliński
https://www.drzewa.nk4.netmark.pl/index.php
Helwin Wiktoria, Stary Cmentarz w Rzeszowie 1792-1909, Rzeszów 2002.
- Hoff, Stary Cmentarz w Rzeszowie, Rzeszów 1989.
Encyklopedia Rzeszowa, pod red. J. Draus, G. Zamoyski, Rzeszów 2011.
Historia drzew i otoczenia wokół:
Teren, na którym jest obecnie Stary Cmentarz w Rzeszowie znajdował się pierwotnie poza obrębem miasta przy moście na Wisłoku, w kierunku Przemyśla. W 1469 r. marszałek koronny Rafał Pilecki z Przeworska ufundował w tym miejscu kompleks szpitalny w formie prepozytury: kościół św. Ducha, szpital czyli zakład dla ubogich oraz rezydencję prepozyta. Lokalizacja tejże fundacji była niekorzystna, miejsce to położone blisko Wisłoka, było terenem zalewowym. Kolejnym niebezpieczeństwem były częste pożary oraz liczne najazdy. W 1605 r. właściciel Rzeszowa Mikołaj Spytek Ligęza kazał wybudować nowy budynek szpitala – przytułku i przeznaczył go dla 20 poddanych ze swojej majętności, vere pauperes – prawdziwie ubogich. Pod koniec XVIII w. realizując dekret cesarza Józefa II z 1783 r. dokonano w 1792 r. przeniesienia rzeszowskiego cmentarza miejskiego właśnie na obszar fundacji szpitalnej (wcześniej cmentarz był zlokalizowany w pobliżu kościoła farnego) i funkcjonował tam do 31 grudnia 1909 r. Drzewostan na tej nekropolii na początku stanowiły drzewa owocowe, zasadzone wtedy, kiedy obszar ten należał do terenów zielonych zakładu dla ubogich. W latach sześćdziesiątych XIX w. starano się na cmentarzu zrobić porządek, wytyczono alejki i kwatery, stare drzewa owocowe zastępowano nowym nasadzeniom, przeważnie drzew liściastych. W 1934 r. Rzeszów nawiedziła ogromna powódź, która szczególnie zniszczyła część cmentarza po południowej stronie, w starym korycie Wisłoka (poziom wody wynosił 7,3 m), ale drzewostan cmentarza nie został uszkodzony. Sytuacja zmieniła się w czasie II wojny światowej kiedy to usunięto najstarsze, najcenniejsze okazy drzew, podobnie było w okresie po zakończeniu wojny. W 1968 r. Stary Cmentarz w Rzeszowie wpisano do rejestru zabytków. Według badań z 1974 r. najstarsze, około 100 letnie drzewa to były dęby po południowej stronie cmentarza, wzdłuż ulicy M.S. Ligęzy i od strony wschodniej. Następnie brzozy białe: 60 – 80 lat, jesiony i topole. Zgodnie z inwentaryzacją drzewostanu z czerwca 1984 r. na cmentarzu było 573 gatunki drzew, a najliczniejsze to: klon (polny, jednolistny, pospolity, jawor, jawor odm. purpurowa, tatarski) – 77 szt., jarzębina – 56 szt., topole (włoska, późna, berlińska, szara) – 54 szt., jesion wyniosły – 49 szt., kasztanowiec biały – 47 sz., wiąż szypułkowy – 37 szt., robinia akacjowa – 35 szt., brzoza brodawkowa – 29 szt. W mniejszej liczbie: dąb szypułkowy i czerwony, modrzew europejski, grab pospolity, wierzba biała i zwisająca, lipa drobnolistna i szerokolistna, buk pospolity, olsza czarna, orzech czarny, czeremcha pospolita, glediczia trójcierniowa i żywotnik zachodni. W 1988 r. usunięto 18 topoli, a w 2002 r. usunięto wierzbę, która została uszkodzona w trakcie wichury.
